Restorasyon Forum

Farklı seviyeler arasındaki bağlantıyı ve düzenli aralıklı kademelere sahip eğimli yollara " Merdiven " denir. Merdivenler düşey sirkülasyon araçlarının en yaygın olanıdır. merdivenler türlerine göre; iç ve dış merdivenler şeklinde iki gruba, iç merdivenlerde esas, yan, servis, yangın merdiveni, biçimlerine göre; düz kollu, düz kollu yamuk basamaklı, dönel ve kısmen dönel, eğimlerine göre; yatık, normal ve dik eğimli, yapımında kullanılan malzemelerin cinsine göre ise ahşap, betonarme, metal, taş ve karma merdivenler şeklinde beş gruba ayrılırlar.

1.GELENEKSEL MERDİVENLER

Geleneksel Türk evlerinde merdivenler, dış sofalı eski tiplerde tamamen ve sofaya paralel konumdadır. Tek kollu ve genellikle sahanlıksızdırlar. Bu tipte merdiven sofa içine alındığında ise eğer ara kat varsa bir sahanlık yaparak o odaya giriş sağlarlar. Eğer ara kat yoksa merdivenler tek kolludur.
Merdivenlerin oda sıraları arasına alınması hali, orta ve iç sofalı tiplerde daha çok görülür. O zaman plan şemasında merdivende önemli rol oynamaya başlar. Hatta öyle ki 19. yüzyıl evlerinde merdiven biçimi, çevre galerileri, korkuluk ve basamakları ile merdivenler evin ziyneti haline gelmişlerdir. Merdivenler evin strüktürüne uygun olarak ahşap veya kagirden yapılmışlardır.



Geleneksel evlerde kullanılan merdiven türleri. Şekil:1

2. GÜNÜMÜZ MERDİVENLERİ:

Günümüz binalarında kullanılan merdivenler, türlerine, biçimlerine, eğimlerine ve kullanılan malzemelerin cinsine göre ele alınmış ve her konu başlığı kendi içinde ayrıntılı olarak incelenmiştir.(1)

3. MERDİVEN TÜRLERİ

Merdivenler iç ve dış olmak üzere ikiye ayrılır. İç merdivenler normal olarak dış hava koşullarına kapalıdır. Bunlar işlevlerine göre esas, yan, servis ve yangın merdivenleri şeklinde düzenlenirler. Dış merdivenler ise tümüyle dış hava koşullarına açık bahçe, park gibi alanlarda uygulanan merdiven türüdür.
Merdivenlerin işlevlerini yerine getirebilmeleri için sağlamak zorunda oldukları koşulların nicelik ve nitelikleri biçimlerine, eğimlerine ve malzemelerine bağlı olduğu için öncelikle bunların açıklanmasında yarar vardır.(1)

3.1 BİÇİMLERİNE GÖRE MERDİVENLER

Merdivenler biçimlerine göre düz kollu, düz kollu yamuk basamaklı, kısmen dönel ve dönel olmak üzere dörde ayrılır. Bunların her biri tek , çift, üç ve dört kollu olabilir.

• Düz kollu merdivenlerin belirgin özelliği çıkış hattının bir doğru ve tüm basamaklarının plandaki şeklinin dikdörtgen veya paralel kenar olmasıdır.

• Düz kollu ve yamuk basamaklı merdivenlerde de çıkış hattı bir doğrudur. basamakların ise bir kısmı ya da tümü yamuk şeklindedir.

• Kısmen dönel merdivenlerin çıkış hattının bir bölümü eğridir. Bu nedenle basamaklarının bir bölümünün plandaki şeklinin yamuk olması zorunludur.

• Dönel merdivenlerde ise çıkış hattının tümü eğri ve basamaklarının da tümü yamuk şeklindedir.



Biçimlerine göre merdiven türleri. Şekil: 2


KÖŞE SAHANLIKLI MERDİVEN:



TAM DÖNER MERDİVEN:



ÇEYREK DÖNER MERDİVEN:



3.2 EĞİMLERİNE GÖRE MERDİVENLER

Binalarda kullanılan merdivenlerin eğim açıları 20-45 arasında değişmektedir. Bunlar eğim açılarına göre ayrıca üçe ayrılır.

Yatık eğimli merdivenler 20-25 ( % 36- % 46 )
Normal eğimli merdivenler 25-36 ( % 46- % 72 )
Dik eğimli merdivenler 36-45 ( % 72- %100 )

Dış merdivenler normalde yatık, iç mekanlarda ki esas merdivenler ise normal eğimli olmalıdır. Servis merdivenleri ile az yer kaplaması istenen diğer tüm iç merdivenler dik eğimli olabilir.(1)


3.3 MALZEMELRİNE GÖRE MERDİVENLER


Merdivenler taşıyıcı kısım, kaplama ve korkuluk olmak üzere üç kısımdan oluşur ve bunların her birinde malzemelerin hemen hepsi kullanılabilir. Ancak tüm taşıyıcı yapı elemanlarında olduğu gibi merdiveni öncelikle taşıyıcı kısımların malzemesi belirler. Merdivenler taşıyıcı kısımlarının malzemesine göre beşe ayrılır.

• Ahşap, betonarme, metal, doğal ya da yapay taş ve karma merdivenler(1)

4. MERDİVEN ELEMANLARI

Bir merdiven evi, merdiven kolu, basamak, rıht, sahanlık, merdiven yüksekliği, merdiven kovası, limonluk, korkuluk, küpeşte ve çıkış hattından oluşur. Merdiveni oluşturan elemanlar aşağıda kısaca açıklanmıştır.(1)

4.1 MERDİVEN EVİ

Merdivenler iki duvar arasında olabilecekleri gibi bir kenarlarından duvarlara sınırlı ya da duvarlardan tamamen bağımsız olabilirler. Eğer duvarların sınırlandırdığı mekan sadece merdiven için kullanılıyorsa buna " merdiven evi " denir. Yangın, deprem gibi afetlerde kaçış yolları olarak ta kullanılan merdivenlerin bir merdiven evi içermeleri zorunludur.(1)


4.2 MERDİVEN KOLU


Aynı doğrultudaki en az üç basamaktan oluşan merdiven boyuna " merdiven kolu " denir. Merdiven nişliği, kullanıcı sayısına göre saptanmaktadır. Merdiven kol genişliği toplumun kullandığı binalarda ve dörtten fazla dairesi bulunan apartmanlarda 120 cm'den, diğer binalarda ise 110 cm'den az olmamalıdır. Bu genişliklere her kat artışında 10 cm ekleme yapmak gerekir. Merdiven kol genişliği, tek aileye ait evlerde 100 cm ye çatı arası, bodrum katı ve servis merdivenlerinde ise 70 cm ye kadar indirilebilir.(1)


4.3 BASAMAK


Basamak, merdivende ayağın bastığı kısımdır. Yani rıht yüzeyleri arasındaki yatay uzaklıktır. Basamak genişliği aşağıdaki formül ile hesaplanır.

2a+ b=60~ 63 cm b= ( 60~ 63 cm ) -2a

( 60 ~ 63 cm ); Düz zeminde yürüyen yetişkin bir insanın normal adım boyutudur. Basamak genişliği, ayak tabanının basamak üzerine rahat ve emniyetle basabilmesi için merdivenin çıkış hattı üzerindeki hiçbir yerinde 25 cm'den az 35 cm'den fazla olmamalıdır. Ayrıca, balanslı ( dönüşlü ve döner ) merdivenlerde, merkezden 15 cm uzaklıktaki basamak genişliğinin de 10 cm'den az olmaması gerekir. Merdivenlerde sahanlık olduğunda ise basamak sayısı sahanlık sayısı kadar eksik olur.(1)



Merdiveni oluşturan elemanlar. Şekil: 3

4.4 RIHT

Merdiven basamakları arasındaki aynı yüksekliğe sahip dik yüzeye " RIHT " denir. Rıht yüksekliği, merdiven eğimine ve adım uzunluğuna bağlı olarak yüksekliklerine göre hesaplanmakta ve yapılacağı yerin özelliğine göre aşağıda verilen ölçülerin dikkate alınması gerekmektedir.

Park, bahçe ve dış girişlerde R~ 14 cm
Anıt, tapınak, saray R~ 15 cm
Toplantı salonu, sinema, tiyatro R~ 16 cm
Okul, hastane, mağaza, iş hanı R~ 17 cm
Konut ve servis merdivenleri R~ 18-19 cm

Bir merdivenin iniş çıkış rahatlığı ve güvenliği; eğimi, rıht ve basamak boyutları ve adım uzunluğu arasındaki ilişkilere bağlıdır. Rıht yükseklikleri, yukarıda verilen değerler arasından seçilmektedir.(1)

4.5 SAHANLIK

Sahanlıklar merdiven kolları arasında düzenlenen döşeme parçalarıdır. Sahanlıklar iniş ve çıkış güvenliğini, katlara giriş ve çıkışları ve çok kollu merdivenlerin yön değiştirmesini sağlarlar.
Basamak sayısı yüksek olan merdivenlerde, genellikle merdiven boyunun ortasına gelecek şekilde düzenlenirler. Sahanlık boyu, basamak genişliğine sahanlıkta atılacak adım sayısı ( n ) kadar alınacak adım boyunun eklenmesiyle bulunur.(1)
Sahanlık boyu= Basamak genişliği ( 60~63 cm x n )

4.6 MERDİVEN YÜKSEKLİĞİ

Çıkılması gereken yüksekliktir. Merdiven yüksekliği binalarda kat yüksekliği, yani döşeme üzerinden döşeme üzerine olan yüksekliktir. Üst üste gelen merdiven kolları arasındaki yüksekliğe de " baş yüksekliği " denir.
Baş yüksekliği kullanıcı boyuna ve merdivenin eğimine bağlıdır. Bu yükseklik 180 cm'den az olmamalıdır.(1)


4.7 MERDİVEN KOVASI

Planda birbirinin yanından geçen iki merdiven kolu arasındaki boşluğa " merdiven kovası " denir. Merdiven kovasının genişliği, merdivenin şekline bağlı olmakla birlikte en az 20 cm olmalıdır.(1)

4.8 LİMONLUK

Merdiven boşluğu tarafında, basamağın üst ve ön kısmında yapılan çıkıntıya
" limonluk " denir. Ayağın merdiven boşluğuna kaymaması ve merdivenin temizlenmesi sırasında su gibi sıvıların yanlardan aşağıya dökülmemesi için yapılır.
Limonluğun genişliği, 5~10 cm ve derinliği de 5~15 cm arasında olmalıdır. Limonluk, basamak şeklini takip eder biçimde ya da düz olarak düzenlenir.(1)

4.9 KORKULUK ve KÜPEŞTE

Emniyeti sağlamak için merdiven boşluğu tarafına ahşap, metal ve plastik plaka ve çubuklar, cam, mermer vb. gereçlerle korkuluk yapılır. Korkuluğun bağlantı çubukları basamaklara önden, yandan ya da üstten tespit edilir.

Korkuluğun üzerine, elle tutunarak rahat iniş ve çıkışı sağlayan, yüksekliği yaklaşık basamak ucundan 90 cm olan küpeşte oturtulur. Küpeşteler genellikle 5~10 cm genişliğinde ahşap, metal ve plastik gibi gereçlerden profiller açılarak hazırlanır. Geniş ve kaliteli binaların merdivenlerinde duvar tarafına da küpeşte konulabilir. Bu durumda küpeşte, duvar üzerine ya da duvar içerisine girecek şekilde tespit edilir. Korkuluklara gelecek yük, konutlarda 50 kg f/m, okul, hastane, sinema, mağaza, toplantı salonu vb. topluma açık yerlerde ise 100 kg f/m olarak alınmalıdır.