ÖLÇME TEKNİKLERİ DERSİ
Konu Başlıkları1)Ölçme Bilgisi İle İlgili Açıklamalar
2)Basit ölçme aletleri
3)Doğruların Belirtilmesi
4)Uzunlukların Ölçülmesi
5)Alan Hesapları
6)Thomson Yolu İle Alan Hesabı
7)Koordinat Yardımı İle Alan Hesabı
8)Yüksekliklerin Ölçülmesi
9)Optik Nivelman Aletleri
1) ÖLÇME BİLGİSİBir arazi parçasının durumunu kağıt üzerine geçirmek için uygulanan ölçü, hesap ve çizim yöntemleriyle kullanılan alet ve tekniklerden bahseden bilgi dalıdır.
Ölçme bilgisinin kullanıldığı alanlar; şehircilik, belediye, hizmet alanları, tarım ve orman alanları, inşaatçılık vb.
Ada: Etrafı yol, meydan, otopark, deniz gibi çevirili olan birçok sayıda parseli ihtiva eden arazi parçasıdır.
Vaziyet Planı: Herhangi bir alana yapılacak yapının veya yapıların nasıl yerleştirileceğini ve çevreyle bağlantısının nasıl olacağını, kalan arsadan nasıl yaralanılması gerektiğini gösteren haritalara denir.
Kot: Herhangi bir noktanın yatay kabul edilen bir düzleme göre (deniz seviyesi) düşey uzaklıktır.
Aplikasyon: Herhangi bir plan veya haritanın araziye tatbik edilecek yerine işaret edilmesidir.
Birimler Arası Dönüşümler:
D/360=G/400=R/2π
Örnek: 180grad kaç derece yapar?
D/360=180/400 ise D= 162*
Örnek: π/2 kaç derece yapar?
D/360= (π/2)/2 ise D=90*
Ölçek: Plandaki ve haritadaki uzunluğun gerçek uzunluğa oranına ölçek denilir.
Soru: Gerçek uzunluğu 200km olan bir arazinin 1/5000 ölçekli haritada uzunluğu kaç dm dir?
2) BASİT ÖLÇME ARAÇLARIÖlçü işlerinde kullanılacak aletler ölçülecek arazinin büyüklük veya küçüklüğüne göre ve yapılacak işte istenen hassasiyete göre seçilirler. Küçük bir tarla, birkaç parsel veya buna benzer şeyler ölçülecek ise, bu ölçmeler için genel olarak gelişmiş ölçü aletleri gerekmez. Bu gibi durumlarda kullanılan ölçü aletlerine basit ölçü aletleri denir. Bunlar jalon, jalon sehpası, şakül, çelik şerit metre ile dik inme ve dik çıkmaya yarayan aynalı gönye ve prizmalardır.
Jalon : Bir arazi parçası ölçülürken, ölçü doğrularını zeminde belirli hale getirmek için bu doğruların uçları beton, demir, çivi veya boru çakılmak suretiyle tespit edilirler. Bu işaretler toprağa zemin seviyesine kadar gömüldükleri veya çakıldıkları için uzaktan görünmelerine imkan yoktur. Bu işaretlerin uzaktan görünebilmelerini sağlamak için üzerlerine düşey olmak üzere jalonlar dikilir.
Jalon 2m uzunluğunda, her yarım metresi değişik (kırmızı ve beyaz) renge boyanmış, 3-4cm çapında, ucunda çarık denilen sivri bir demir bulunan alettir. Ucundaki sivri demir jalonun yere kolayca saplanmasını, kırmızı ve beyaz boyalar uzaktan görünmesini sağlar.
Şakül: Şakül bir noktanın düşey izdüşümünün bulunmasında veya jalonun düşey durumuna getirilmesinde kullanılan bir alettir. Rüzgardan sallanmamalı için şakul hafif yapılmamalı, en az bir kilo ağırlığında olmalıdır.
Çelik Şerit Metreler : Çelik şerit metreler uzunlukları 10, 20,30 ve 50m olarak yapılırlar. Ölçü işlerinde en uygun çelik şerit metreler 20m uzunluğunda olanlardır.
Dik İnmeye veya Dik Çıkmaya Yarayan Aletler: Dik inme ve dik çıkma işleri aynalı gönye veya prizma dediğimiz aletlerle yapılır.
Su Düzeci: Dikdörtgen prizmanın boy ve yüksekliği ortasına yerleştirilen içinde hava kabarcığı bulunan iç içe geçmiş iki cam borudan meydana gelmiştir. Hava kabarcığı cam üzerinde işaretli iki çizgi arasına geldiğinde su düzeci tam yatay duruma gelir. Su düzeçlerinin görevi yapılan ölçülerin dikliğinin veya yataylığının kontrol işlerinde kullanılır.
Prizma: Ölçü sırasındaki dik açıların oluşturulması prizmalar yardımı ile yapılır. Bir noktadan bir doğruya dik inilmesi veya doğru üzerindeki bir noktadan doğruya dik çıkılmasında prizmalar kullanılır. Prizmaların esası giren ışınla terk eden ışın arasındaki açının 100grad olmasıdır.
3)DOĞRULARIN BELİRTİLMESİDoğruların işaretlenmesi arazinin durumuna göre iki şekilde tespit edilir.
a)İki Nokta Arasının BelirtilmesiA ve B noktasında bulunan jalonların arasındaki noktaları belirtmek için A dan 3-4m geride durarak jalonları çakışık görecek ve 1 nolu yere geçen diğer şahıs 3. jalonu tutarak diğerleriyle aynı hizada olması için C noktasında duran kişinin vereceği işaretle aynı hizaya almaya çalışır. Böylece diğer 2 ve 3 noktaları da belirlenmiş olur.
b)İki Nokta Uzantısının BelirtilmesiA ve B noktalarının arasındaki uzantı B noktası tarafından uzatılarak 1 noktasının yerini belirlemek için bir diğer kişi 1 no lu nokta etrafında yavaş hareket ettirilerek noktanın yerini C noktasındaki kişinin işaretine bakarak ayarlayıp belirler.
4) UZUNLUKLARIN ÖLÇÜLMESİ Uzunluk ölçmelerinde yapılacak arazinin topoğrafik yapısına göre isim alırlar.
Düz Arazilerde Uzunlukların Ölçülmesi: Düz arazide çelik şeritle ölçmenin yapılabilmesi için, ölçülecek iki nokta arası jalonlar vasıtasıyla belirtilir. Çelik şerit metre iki jalon arasında gergin bir şekilde tutulur. Gerideki jalonda duran kişi çelik şerit metrenin sıfırını başlanan noktanın merkezine gelecek şekilde şakül kullanarak tutar. Çelik şeridin ölçüleceği son noktadaki kişide şakül tutarak şakülün ucunun geldiği noktaya kazıklardan birini saplar. Böylece aynı işlem tekrar edilerek ölçülendirme yapılır.
Meyilli Arazilerde Uzunlukların Ölçülmesi: Çelik şerit metre ile ölçme yapılabilmesi için ölçülecek olan iki nokta arası tespit edilir. A noktasına çelik şeridin sıfır ucu getirilir ve şeridin diğer ucu gergin bir şekilde tutularak yere şakül sallandırılır. Şakülün izdüşüm noktasının olduğu yer B noktasıdır. Sonra çelik şerit B noktasına getirilerek gergin bir konumda C noktasına kadar şerit uzatılarak sallandırılır. Böylece BC uzaklığı da hesaplanmış olur.
AD = L1+L2+L3
Uzunluk Ölçmelerinde Yapılan HatalarUzunlukların ölçülmesinde her ne kadar dikkat edilirse edilsin mutlaka az da olsa hata yapılabilmektedir. Hatanın işareti – veya + dır. Bu hataların sebepleri şunlardır;
1)Ölçme aracının boyundaki hata (fabrika hatası)
2)Doğrultu hatası
3)Tatbik ve işaretleme hatası
4)Bel verme hatası (sehim)
5)Hava tesirleri hatası (sıcak-soğuk)
6)Yanlış okuma, söyleme, anlama, ve yazma hatası
Kabul edilen belli bir oranda hata yapma imkanı vardır. Bu tip hataya tolerans hata denilir. Arazinin durumuna göre değişir.
Tecvizi hata miktarlarını bulabilmek için araziyi engebe durumlarına göre üç sınıfa ayırabiliriz.
5) ALAN HESAPLARIGenellikle küçük arazi paçalarının, alanlarının hesaplanmasında aşağıdaki metotlar uygulanır;
1)Ölçü değerlerine göre alan hesabı
a)Bazı geometrik şekillerin alanları
b)Thomsan yolu ile alan hesabı
2)Koordinatlar yardımı ile alan hesabı
3)Plan değerleri ile alan hesabı
4)Planimetre ile alan hesabı
Bunun yanında büyük arazi parçalarının ölçülmesinde ise poligonasyon yolu daha çok kullanılır.
Arazinin ölçülmesi ve alanlarının hesaplanabilmesi için yapılacak işlemleri şu şekilde yorumlayabiliriz; ölçme ekibi oluşturulur ve gerekli araçlarla araziye gidilir. Arazi gezilir, görülür ve uygun metot duruma göre seçilir. Seçilen metoda göre kroki çizilir ve ölçülecek alanın bütün kırık noktaları tahta kazıklarla veya taşlarla tespit edilir. Gerekli ölçmeler yapılarak kroki halinde çizilir. Kuzey yönü kroki üzerinde işaretlenir. Büroda ölçekli olara çizimi yapılır ve arazi gerçek alan hesapları yapılır.
Bazı Geometrik Şekillerin Alan Hesabı
•Bir üçgenin iki kenarı ile bu iki kenar arası açıların ölçüldüğü zaman yapılacak olan alan hesabı;
•Bir üçgenin bir kenarı ve iki açısı ölçüldüğü zaman alan hesabı
•Üçgenin yüksekliği ve dik indiği kenarın uzunluğu bilinirse
S= a.h/2
Soru: Kenar uzunlukları metre olarak ölçülen üçgen alanı hesaplayınız?
Dörtgenin Alanı
Karenin Alanı
Dikdörtgenin Alanı
Paralel Kenarın AlanıS=a.h
Eşkenar Dörtgenin Alanı
Yamuğun Alanı
S=(a+c).h/2
Dairenin Alanı
S=¶r2
Daire Diliminin Alanı
S= ¶r2.α/3600 veya S= a.r/2
6) THOMSON YOLU İLE ALAN HESABIÖlçü değerleri ile alanların hesaplanmasında thomson yolu çok tercih edilen bir yöntemdir. Arazinin durumuna göre bir veya iki ölçü doğrusu seçilir. Ölçü doğruları çizimi kolay yapılabilen üçgen, dörtgen, veya çokgen şeklindeki alanların köşe noktaları tercih edilerek geçirilir. Arazinin köşe noktalarından dikler indirilerek dik boyları ile dikme ayaklarının aralıklarının uzaklığı ölçülür. Ölçülen arazi içinde ölçmeyi zorlaştıracak herhangi bir engel yoksa arazi boyunca tek bir ölçü doğrusu alınarak ölçme işlemleri bu doğru üzerinde yapılır. Arazi geniş olduğu zaman ölçme işi zorlaşacağından hem de dik boyları 30m yi geçeceğinden ikinci bir birinci ölçü doğrusuna paralel olarak alınır. Gerekli ve ölçülen boylar onun üzerinde yazılır. Bunlar vasıtasıyla alan hesabı yapılır.
2S= h1(a+b)+h2(b+c)+h3(c+d)+h4(e+f)+h5(f+g)
Soru: Şekilde uzaklıkları m olarak ölçülmüştür. Thomson yolu ile alanı hesaplayınız?
2S= 26(14+30) + 14(30+18)+20(18+13)+10(25+18)+22(18+32)
2S= 3966m2
S= 1983m2
Diğer bir yöntemle yamuk ve üçgenlere ayırarak hesaplayabiliriz.
2S=21,89(14,85+6,15)+19,79(6,15+17)+25(17+13)+17,2(13+13)+24,05(13+21)+15(3+8,82)+12(8,82+28,18)+16,05(28,18+12,53)+16(12,53+32,47)
2S=4927,41m2
S=2463,70m2
7) KOORDİNAT YARDIMI İLE ALAN HESABIKoordinatları ölçülen herhangi bir çokgenin gerçek alanını hesaplayabilmek için arazi parçalarının köşelerine koordinat değerleri verilir. Bu değerlere göre paftalara planlar çizilir. Alanlarda bilinen bu değerlere göre hesaplanır.
Koordinat değerlerine göre alan hesapları çizim sonucunda oluşan üçgen ve yamuklar yardımıyla gauss formülüyle yapılır.
2S= ∑(Xn.Yn+1-Yn.Xn+1)
Soru: Koordinatları verilen alanı gauss formülünü uygulayarak bulunuz?
2S= ∑(10.14-23.15)+(15.9-14.6)+(6.19-9.5)+(5.23-19.10)
2S=160m2
S=80m2
Plan Değerlerine Göre Alan HesabıBu yolla alanların hesaplanabilmesi için daha önce ölçekli olarak çizimi yapılmış bir plan veya haritadan yararlanılır. Plan üzerinden hesap yapılabilmesi alanı kolayca hesaplayabilecek geometrik şekiller tercih edilir. Bunun için alan üçgen, kare, dikdörtgen, yamuk vb düzgün şekillere bölünür. Bölünen şekillerin alanı ayrı ayrı hesaplanarak toplandığında istenilen şeklin alanı bulunmuş olunur.
8) YÜKSEKLİKLERİN ÖLÇÜLMESİ
Ölçme bilgisi konuları içerisinde ölçmeleri, uzunlukların ölçülmesi ve yüksekliklerin ölçülmesi diye ikiye ayırabiliriz. Uzunlukların ölçülmesi daha önceki konularımızda çok detaylı olmamakla beraber anlatılmıştır. Arazi üzerinde planların tatbik edilebilmesi için gerekli noktaların yüksekliklerinin ve yükseklik farklarının ölçülmesi düşey ölçmelerle bulunur.
Arazide gerekli noktaların yükseklik farklarının ölçülmesi işine nivelman denilir. Nivelman alınan kotların düşey mesafelerinin ölçülmesinde deniz seviyesi 0,00 olarak kabul edilmiştir. Kot ve yükseklik aynı anlamdadır. Kot ve yükseklikler deniz seviyesi altında ise negatif üstünde ise pozitif alınır.
Nivelman hesabı yaparken işin özelliği ve ölçülerin inceliğine ve amacına göre üç ayrı metotla yapılır.
1) Geometrik nivelman
2) Trigonometrik nivelman
3) Barometrik nivelman
Geometrik nivelman nivo ile yapılır. Trigonemetrik nivelman teodolitle yapılır. Barometrik nivelman ise barometre ile yapılır. Bu yöntemler arasında en çok kullanılan geometrik nivelmandır.
1) GEOMETRİK NİVELMAN
Geometrik nivelmanın amacı yatay bir gözlem doğrusu elde edilerek bu doğru ile istenilen noktalar arasındaki düşey uzaklığı sıhhatli bir şekilde ölçmesidir. Bunun için gerekli araçlar şunlardır;
A- Su düzeçleriyle ölçme
1) Borulu su düzeci
2) Hortumlu su düzeci
B- Nivo ile ölçme
C- Miralar yardımı ile ölçme
A- Su Düzeçleriyle Ölçme
Bu araçlarla yüksekliğin ölçülmesi sistem olarak birleşik kaplar sistemine dayanmaktadır.
1- Borulu Su Düzeci
Borulu su düzeci aşağıdaki şekilde görüldüğü gibidir. 100-120cm uzunluğunda ve 3-5cm çapında iki ucuna üzeri bölümlendirilmiş cam boru yerleştirilmiş metal borudan yapılmış bir seviye ölçme aracıdır. Metal borunun tam ortasında aracı sehpaya bağlama kelepçesi mevcuttur. Düzeç sehpa üzerinde sağa sola dönebilecek şekilde monte edilmiştir. İçerisinde genelde renklendirilmiş su konulmaktadır.
Borulu su düzeci ile yükseklik farkını bulabilmek için yükseklik farkları bulunabilecek noktalara mira dikilir. Borulu su düzeci ise tahmini olarak bu iki nokta A,B arasında kurulur ve içerisindeki renklendirilmiş su seviyesi yardımıyla gözlemler yapılarak mira üzerindeki a,b değerleri okunur. A,B noktaları arasındaki yükseklik farkı okunan bu iki değerin farkı alınarak bulunur.
2- Hortumlu Su Düzeci50cm yi geçmeyen yükseklik farklarını ölçebildiğinden bu konuya değinmeyeceğiz.
B- Nivo ile Ölçme
Burada basit olarak iki nokta arasındaki yükseklik farkının nasıl ölçüleceği üzerinde kısaca durulacaktır. Örneğimizdeki şekilde A noktasının kotu belli olsun, nivo A ile B arasında uygun bir yere kurulur. A,B hattında olması şart değildir. Her iki noktayı da kurulduğu yerden rahat okuyabilmelidir. A noktasına tutulan miraya nivo yöneltilir ve a yüksekliği okunur. Sonra nivo B noktasına döndürülür. B noktasına tutulan mira üzerindeki b yüksekliği okunur. A ve B noktası arasındaki fark ∆H bulunmuş olunur.
C- Miralar Yardımıyla ÖlçmeMiralar, yükseklikleri bulunacak noktalara düşey olarak tutulup okumaların yapılmasını sağlayan araçlardır. 4m boyundadırlar. 10-12cm genişliğinde ve 2cm kalınlığında üzeri yağlı boya ile boyalıdır. Miraların üzerinde cm, dm ve m bölümleri mevcuttur. Bu bölümler siyah-beyaz olarak düzenlice işaretlenmiştir. Ters görüntü veren aletlerle ölçü yapabilmek için bazı miraların üzerindeki bölümler ters yazılmıştır. Mira örneği aşağıda gösterilmektedir.
Mira ile yüksekliğin ölçülmesi için en az iki mira olmalıdır. A,B gibi iki nokta arasındaki yükseklik farkının ölçülebilmesi için mira insan boy seviyesini aşmayacak şekilde düşey tutulur. Sonra ikinci mira ise üzerine yerleştirilmiş su düzeci vasıtasıyla tam yatay duruma getirilir. Birinci mira üzerindeki bölümlendirilmiş yükseklik işaretlenerek okunur. Bulunan yükseklik farkına h1 denir. Bu işlem birkaç kez tekerrür ettirilir ve B noktasına ulaşılır. Her bir işlemdeki yükseklik farkları bulunarak toplanır. Böylece AB yükseklik farkı bulunmuş olunur.
2- TRİGONOMETRİK NİVELMANTrigonometrik nivelman teodolit ile yapılır. +-10cm/1km inceliğindedir. Teodolitin özelliği de eğik gözlem yaparak iki nokta arasındaki yükseklik farkını bulmaktır. Bu yöntemle A, B gibi iki nokta arasındaki yükseklik farkını tayin edebilmek için gözlem yapılan dürbün eksenin düşey eksende yaptığı açı da gereklidir. Bu ölçmede biz buna zemt (semt) açısı diyoruz. Hem düşey açının, hem de yatay mesafenin (L) bilinmesi gerekir.
•Z<100 Grad
B noktasının kotunu bulmak için;
HB= HA+J+H-T
•Z>100 Grad
B noktasının kotunu bulmak için;
HB= HA+J-H-T
•Z=100 Grad
B noktasının kotunu bulmak için;
HB=HA+J-T
Teodolitin Tesviye Edilmesi : Alete ait sehpa üç ayağı kurulacak nokta yakınında bir yere operatörün boy durumuna göre ayaklar açılarak kurulur. Alet kutusundan nasıl yerleştirildiği incelendikten sonra özenle çıkarılır ve sehpa üç ayağının başlığına oturtulur ve mevcut tespit vidası ile sabitleştirilir. Alete ait şakül çıkarılır ve tespit vidası altındaki yere takılır. Şakül ölçülmesi istenen noktaya çakılmış kazığın tepesindeki çivi başlığını gösterecek şekilde ve yataylığını da bozmadan alet sağa sola kaydırılarak nokta üzerine merkezlendirilir. Daha sonra sehpa ayaklarındaki çarıklara basılarak alet zemine iyice oturtulur. Alet küresel düzeçle kabaca tesviye edilir. Şakülün noktadan kaydığı görüldüğü taktirde alet tespit vidası gevşetilir. Optik şakülden gözle bakılarak alet sehpa başlığı üzerinden kaydırılarak nokta şaküldeki daire çizgisinin tam ortasına gelecek şekilde ayarlanır ve tekrar tespit vidası sıkılır. Artık aletin ince tesviyesine geçilir. İnce tesviye silindirik düzeçle yapılır. İnce tesviyenin yapılabilmesi için silindirik düzeç üç tesviye ayağından ikisi doğrultusunda paralel gelmek kaydıyla alet döndürülür. Paralel duruma getirilen iki tesviye vidası ikisi de aynı anda içeri veya dışarı döndürülerek silindirik düzeç kabarcığı ortalanır. Bundan sonra silindir düzeç bu iki tesviye vidasına dik gelecek şekilde alet döndürülür ve kabarcıkta bozulma olduğu zaman üçüncü tesviye vidası kullanılarak düzeç kabarcığı yine ortalanır. Bu işlem birkaç kez tekrarlanır şayet kabarcıkta bir oynama olmuyorsa alet tesviye (kurulmuştur) edilmiştir. Artık okuma yapmaya hazırdır.
Basit Açı Ölçümü: Bu yöntem fazla hassasiyet istemeyen ölçülerde uygulanır. A noktası gibi bir yere alet kurulur ve düzeçlenir. Sonra sırası ile B,C,D gibi noktalara bakılır.
2- BAROMETRİK NİVELMANBarometrik nivelmanın hassasiyeti +-1m/1km dir. Deniz seviyesinden yükseldikçe hava basıncının azalması ilkesine dayanır. Hava basıncının değişme değeri de barometre ile ölçülür. Bu nedenle de bu nivelmana barometrik nivelman denilmiştir. Bu yöntem çabuk netice verir. Fakat kabaca ölçüm yaptığı için genellikle hassas ölçmelerde pek kullanılmaz. Ancak ön çalışma yapılacak demiryolu, karayolu, tünel, ve su kanalları yolunda ön etüt hazırlığında kullanılır.
9) OPTİK NİVELMAN ALETLERİBu bölümde nivoların özellikleri ve kullanılması üzerinde duracağız. Nivolar arazide yatay gözlemler yaparak yükseklik ölçme işlerinde kullanılır. Yatay gözlemler yaparak arazideki istenilen noktaların yükseklik farklarını bulma prensibi ile çalışırlar. Bu aletlerin ana parçaları alt yapı ve üst yapı olmak üzere iki kısma ayrılır. Alt yapı aleti kabaca yataylamaya yarayan sehpa üç ayağı ile tesviye üç ayar vidasından oluşur. Alt yapı ölçme esnasında alete bağlanır ve hiç oynamaz. Üst yapı ise dürbün kabarcıklı düzeçlerden oluşur. Ayarlanmayınca alet ile okuma yapılamaz. Nivo ile aletinin başlıca dört ana parçası ayrı ayrı açıklanmıştır.
1) Dürbün: Dürbünler bir diğeri içerisinde hareket edebilen iç içe bir borunun, geometrik ekseni üst üste çakışmış içine mercek yerleştirilmiş uzaktaki görüntüleri yakına getiren bir alettir. Hedef tarafına objektif, gözle bakılan kısmına da oküler adı verilmektedir. Objektifin görevi bakılan yerden gelen ışınlardan bir kısmını o cismin görüntüsünü meydana getirecek şekilde toplamaktır. Okülerin görevi ise, objektifin toplayarak getirdiği ters ve gerçek görüntüyü daha da büyüterek göstermektedir.
2) Kabarcıklı Düzeçler: iki çeşittir. Küresel ve silindirik düzeçler
a) Küresel Düzeçler: Nivelman aletlerinde genellikle aletinizi kabaca tesviyeye getirmek için kullanılan üst yüzü küresel bir cam kutudur. Kutu içerisine ısıtılmış eter sıkıştırılarak bir çalışma prensibi sağlanmıştır. Eter buharlaşarak boşluğu doldurulur ve kabarcık meydana gelir. Kabarcığın tam ortada olabilmesini izlemek için küresel cam yüzeye iç içe iki daire çizilmiştir. Kabarcık çizilen bu dairelerin tam ortasında olduğu zaman alet tesviyededir. Ne tarafa kaçarsa aletin o tarafının yüksek olduğu anlaşılır.
Küresel düzecin altında ayar vidaları mevcuttur. Bunlar uygun tornavida veya alet üzerinde bulunan özel pimlerle ayarlanabilir. Eski tip nivelman aletlerinde hem küresel düzeç hem de silindirik düzeç vardır. Yeni çıkan aletlerde ise (otomatik nivolarda) sadece küresel düzeç bulunur. Ayarlama süresi çok hızlıdır. Birkaç saniyede tesviyeye gelir.
b) Silindirik Düzeçler: Küresel düzeçle aynı görevi görür.
3) Tesviye Üç Ayağı: Üçgen şeklinde bir diske bağlanmış üç ayak tesviye vidası ile bu diskin ortasında dürbünün oturmasını sağlayan konik bir yataktan mevcuttur. Dürbün bu yatak içerisinde 1800 dönebilmektedir. Bu dönme eksenine asal eksen denir. Tespit vidalarının ikisi bir aynı anda içe ve dışa doğru kullanılır. Üçüncü vida ise yalnız kullanılarak düzeç kabarcıklarının ortalanması sağlanır.
4) Sehpa Üç Ayağı: Sehpa üçayağı, taşınmasında kolaylık bakımından sürgülü olarak yapılmıştır. Ayakların zemine rahatça oturabilmesi için uçlarına madensel çarık takılmıştır.
Nivo Ölçülmesi Durumunda Nivonun KontrolüNivonun hatalı olup olmadığını anlamak için nivo önce düz bir arazi üzerinde birbirinden yaklaşık olarak 60-70m aralıkla iki nokta tespit edilir. Bu noktalara birer mira dikilerek iki mira arasında kalacak şekilde tahmini olarak tam ortaya nivo kurulur ve tesviye edilir. Miralar üzerinde ki okumalar yapılır. Mira okumalarının farkı alınırsa iki nokta arasındaki kot farkı (∆H) bulunur.
Sonra nivo yerinden kaldırılır. A noktasındaki miradan 4-5m dışına bir noktaya kurulur. Böylece miranın birine çok yakın, birine de çok uzak duruma gelmiş olur. Bu durumda iken, miralar üzerinde bir okuma daha yapılır. Mira üzerindeki okumalar fark etse bile A ve B noktaları değişmediği için ∆H değeri de değişmez. Şayet farklı bir değer çıkarsa nivo aletinde bir bozukluk olduğu anlaşılır. Hatalı nivo ile okuma yapılmamalıdır.
Örnek: İki mira arasında bulunan nivo okumaları a1= 1,346m b1= 1,137m nivo dışarı çıkarıldığında ise yakın miradaki okuma a2= 0,916m olarak okunduğuna göre uzak noktadaki b2 okuması ne olmalıdır?
∆H = a1-b1= a2-b2
∆H= 1,346-1,137= 0,209m
0,209= 0,916-b2
b2= 0,707m
Nivoların KullanılmasıNivonun tesviye edilmesi;1) Sehpa üst yüzeyi yatay, yüksekliği göz seviyesinde olacak şekilde zemine yerleştirilir.
2) Alet kutusundan sağlam bir şekilde tutularak çıkarılır. Sehpaya tespit vidası ile bağlanır.
3) Kaba tesviye (küresel düzeç) için sehpa sürgülü ayaklarından sürgüler vasıtasıyla sürgülenir. Düzeçteki kabarcık hangi tarafa gitmişse o taraftaki tesviye üç ayağı vidası kullanılarak kabarcığın ortaya gelmesi sağlanır.
4) Nivo üzerinde silindirik düzeç varsa tesviye yapmak için düzeç tesviye vidasına paralel hale getirilir. Bu iki tesviye vidasını aynı anda içeriye ya da dışarıya doğru döndürerek düzeç kabarcığı ortalanır. Sonra dürbün 900 döndürülür. Üçüncü tesviye vidası kullanılarak kabarcık ortalanır.
5) Dürbün hedefe yöneltilir, sonra hedefteki mira ve yatay açı okumaları yapılır.
Nivo ile mira okurken alınan ölçüler mm cinsinden yapılır. Metre cinsinden de okunabilir. Ama hassasiyet isteyen işlerde mm cinsinden okunması tercih edilir.
Nivonun Bakımı ve KorunmasıTeknik eleman nivoyu kutusundan çıkarırken kutu içerisindeki yerleştirilmiş şekli iyi incelenmelidir ki kullandıktan sonra geri yerine konmasında sıkıntı olmasın. Kutu içerisinde ki kullanma kılavuzu iyi incelenmelidir. Kısa mesafelerde bile taşınırken mutlaka kutusuna yerleştirilip taşınmalıdır.
Kullanma esnasında gövdeyi kilitleyen vida gevşetilmeden gövde sağa sola döndürülmeye zorlanmamalıdır. Döndürülürken dürbünün kollarından yararlanılmalıdır.
Nivelman Yapılacak Ortamlarda Dikkat Edilecek HususlarYapılan nivelmanın sağlıklı bir şekilde netice verebilmesi için şu hususlara dikkat edilmesi gerekir.
1) Nivelmana başlamadan önce nivoda hatanın olup olmadığı kontrol edilmeli yani sağlıklı bir nivo ile başlanmalıdır.
2) Mümkün mertebede göz kararıyla nivo miralara eşit uzaklığa kurulmalıdır. Yaklaşık 50-60m civarında olmalıdır.
3) Nivo iyi tesviye edilmeli ve mutlaka mira okunması yapılmalıdır.
4) Miralar düz tutulmalıdır.
5) Mümkün mertebe nivelman için serin ve rüzgarsız hava tercih edilmelidir.
6) Nivo zemine iyice monte edilmelidir.
7) Nivo taşınırken arabada veya elde sarsıntısız bir şekilde taşınmalıdır.
Nivo İle Nivelman YapılmasıDeniz seviyesinden yüksekliği bilinen bir noktadan başlamak suretiyle bir diğer noktanın yüksekliğini bulmak için yapılan ölçme işine denir. Belli bir noktanın kotu kabul edildikten sonra noktalara olan uzaklığı yaklaşık 50-60m civarında olacak şekilde alet noktalar arasında uygun bir yere kurulur. Alet tesviye edilir. Okuma durumuna getirilir. Sonra okumalar yapılır. İki nokta arasındaki yükseklik farkının ölçülmesi yapılır. İlk okumaya geri okuması G, sonraki okumaya da ileri okuması İ adı verilir. Kot farkı da ∆H ile gösterilir.
∆H= G-İ
Örnek: A noktasının deniz seviyesinden yüksekliği 980m dir. A noktasında okunan geri okuma 2,784m ve B noktasındaki ileri okuma ise 1,327m olarak okunduğuna göre B noktasının kotunu bulunuz?
∆H= 2,784-1,327= 1,457m
HB= HA+ ∆H = 980 + 1,457 = 981,457 m
Not: Geri okuma ileri okumadan büyük olduğu için yukarıya doğru bir eğim vardır. Bu nedenle ∆H değeri pozitif çıkar. Şayet geri okuma ileri okumadan küçükse aşağı doğru bir eğim vardır. ∆H değeri negatif çıkar.
