MOZAİK NEDİR?
Deniz kıyısında oynayan çocuklar, kumdan yaptıkları kalelerin üzerini renkli taşlar ve deniz kabuklarından desenlerle süslerler. Mozaik yapımında da aynı düşünceyle hareket edilir, ama zemin olarak kum yerine ıslak sıva ya da çimento, kabuk yerine de sıva üzerine birbirine bitişik olarak yapıştırılan küp şeker büyüklüğünde renkli taş, seramik ya da cam kullanılır. Mozaik resimler ya da desenler yapıların yer döşemelerinde, duvarlarında ve tavanlarında yer alır.
Eski yunanlılar evlerinin yer döşemesi için bir tür mozaik yaptılar. Mozaik yapımına, çoğunlukla siyah ve beyaz çakıl taşlarından yararlanarak başladılar. Bu mozaiklerde desen ya da resimleri beyazlarla, fonu ise siyah çakıllarla oluşturdular. Bazen kırmızı, sarı ve yeşil çakıl taşları da kullanılıyordu. O dönemden kalma, en eski mozaik i.ö. 8. yüzyılda yapılmıştır. Daha sonraları, çakıl taşlarının yerini taş ya da camdan kestikleri küpler aldı. Daha düzgün yüzeyli bu düzgün küplerin 1 ya da 2 cm2 lik yüzleri birbirine daha yakın olarak yerleştirilebiliyordu.
Romalılarda, daha çok yer döşemelerinde bazen siyah beyaz, bazen de renkli mozaik kullandı.
Hıristiyanlığın gelişmesinden sonra, mozaik yer döşemesinde değil kiliselerin duvarlarını ya da tavanlarını süsleme de kullanıldı.
İslam sanatın da mozaik yaygın bir uygulama alanı bulamadı. Müslümanlığın ilk dönemlerinde çiçekleri, geometrik desenleri, kır ve kent görünümlerini konu alan mozaikler yapıldı.
Mozaik denince akla Roma İmparatorluğu zamanında yaratılan eserler gelir. Daha çok şehir kaldırımlarında, meydanlarda, ev avlularında kullanılan, sırlı seramikten yapılmış bu mozaiklerin parçaları birkaç milimetre kadar küçük olabilmektedir.
Mozaik tekniği:
Mozaik yapımı her şeyden önce düz bir fon gerektirir. Titizce hazırlanan fon, yağlı macun ya da çimento tabakası ile kaplanır; Bu fon üzerine sanatçı yapacağı figürlerin çevre çizgilerini (ya da kontürlerini çizer), ardından macuna, figürün oluşması için gerekli parçacıkları (kimi zaman bir m2 lik bir alan için 30000 ile 50000 arasında küçük küp biçimli parçanın gerektiği hesaplanmıştır.) bir bir batırıp yerleştirir. Daha sonra da bütün yüzeyi perdahlayarak yapıtını tamamlar.
MOZAİK OKULLARI
İtalya Roma Bizans dönemi’ne özgü mozaiklerin en güzel örnekleri bulunur.
TÜRKİYEDE MOZAİK
Anadolu’da III. Ve V. Yy.lardan kalma roma mozaiklerine, Antakya ve çevresiyle Ege bölgesinde rastlanmaktadır.Bizans’tan kalan mozaikler ise daha çok İstanbul’da görülür. Ayasofya da tonoz, galeri ve kubbelerde yer alır. . Edirne kapı’daki kah ora kilisesinde Meryem’in beytullahma yaptığı yolculuğu anlatan altın varaklı mozaikle, Filistin’deki nasıra kentini canlandıran mozaik en güzellerindendir.
Çarşambadaki Pammakaristos kilisesinin kubbesinde bulunan mozaik örnekleri bulunmaktadır.
İstanbul yedi kuledeki hagios ionnes protromos bazilikasındaki yer mozaikleri vardır.
MOZAİK TÜRLERİ
Antik mozaik
Mimari dekorasyon bağlamında mozaik ilk defa Sümerler tarafından M.Ö. 3.binden itibaren uygulanmıştır.
Çakıl mozaik
Doğuda ve Akdeniz kıyılarında bulunan en eski mozaikler çakıl taşının yerde ve kaldırım amaçlı kullanıldığını göstermektedir. Roma imparatorluğu’nda mozaik
İkinci yüzyıldan itibaren mozaik, İtalya'da bir moda şeklinde karşımıza çıkıyor.
Bizans imparatorluğunda mozaik
Bizans İmparatorluğu mozaiğe çok büyük önem vermiştir, en zengin ve gösterişli mozaikler Bizans dönemine aittir.
Rönesans etkileri
15. yüzyıldan 19. yüzyıl başlarına dek mozaik sanatı tahtından inmiş, keski ve çekicin yerini palet ve fırça almıştır. 19. yüzyılda İngiltere'de ve Meksika'da yeniden mozaik uygulamaları başlamıştır.
20. yüzyıldan itibaren mozaik
20. yüzyılda mozaik modern sanatlarda mimari ile birlikte yeniden gündeme gelmiştir.
Milat Öncesi Mozaikler
—Mezopotamya
—Yunan
—Girit
—Hellen
Roma İmparatorluğu Dönemi Mozaikleri
Kolomb Öncesi Amerika Kıtaları mozaikleri
Hıristiyan Uygarlıkları Mozaikleri
Bizans İmparatorluğu Dönemi Mozaikleri
— Sicilya mozaikleri
— İtalyan mozaikleri
— Minyatür mozaikler
— Rönesans ve sonrası Batı mozaikleri
İslam Uygarlıkları Mozaikleri
— Selçuklu Mozaikleri
— Osmanlı Mozaikleri
MOZAİKLERİN MEVCUT KORUNMA DURUMU
1- Yapısal Bozulmalar
Çatlaklar
Lacuna
Yüzey altı boşalmalar
Tesseralardaki kopmalar
Mozaiği oluşturan taşıyıcı katlardaki ayrılma
Çökme-çöküntüler
Bitkisel gelişim
2- Yüzeysel Bozulmalar
Tesseralardaki kırılmalar
Aşınma:
Yüzeysel birikim-kirlilik
Renk değişimi
MOZAİKLERİN KONSERVASYONU
1- Çalışma alanlarının hazırlanması
2- Temizlik işlemleri
Yüzey toprağının kaldırılması
Gelişmiş bitki köklerinin temizliği:
Yüzeydeki sert-yapışık tortu ve tabakaların temizliği
Mozaik yüzeyinde yapılan son temizlik çalışması
3- Sağlamlaştırma aşamaları
Bordür Onarımı
Nucleus ve Rudus Tabakalarının Konsolidasyonu ve Stabilizasyonu
Tesselatum Tabakasının Sağlamlaştırılması
4- Eksik Alanların Tamamlanması
Lacuneaların Tessera Örülerek Tamamlanması
Lacuneaların Harç Dolgusu ile Tamamlanması
